Thảm Sát Có Tính Toán & Sự Tàn Nhẫn Của Xung Đột

Bạo lực tình dục trong các vùng chiến sự không chỉ đơn thuần là sản phẩm phụ đáng tiếc của xung đột mà là một chiến lược được lên kế hoạch tỉ mỉ nhằm khủng bố cộng đồng, phá vỡ các mối liên kết xã hội và đạt được các mục tiêu quân sự. Cuộc xung đột Bosnia những năm 1990 bi thảm là hình mẫu của sự tàn nhẫn có tính toán này. Các ước tính cho thấy khoảng 50.000 phụ nữ đã phải chịu đựng nạn hiếp dâm có hệ thống trong các chiến dịch thanh trừng sắc tộc. Lực lượng Serbia đã thể chế hóa sự tàn bạo này bằng cách tạo ra các trại hiếp dâm chuyên biệt nơi phụ nữ bị giam cầm và bị tấn công tình dục liên tục trong nhiều tháng. Đây không phải là bạo lực hỗn loạn mà là một chiến dịch được tổ chức nghiêm túc với các mục tiêu quân sự rõ ràng. Tiến sĩ Amina Hadzic, người đã thu thập lời khai cho Tòa án Hình sự Quốc tế cho cựu Nam Tư, nhấn mạnh cách các chỉ huy đã cố ý thiết kế các cơ sở để tối đa hóa sự tàn phá về tâm lý và thể chất. Ý định rất rõ ràng: khủng bố và phá tan toàn bộ các nhóm sắc tộc thông qua bạo lực tình dục có mục tiêu.

Bất chấp tính nghiêm trọng to lớn của những tội ác này, việc chịu trách nhiệm vẫn còn hiếm hoi. Chỉ có 60 thủ phạm phải đối mặt với bản án cho bạo lực tình dục thời chiến trong cuộc chiến Bosnia. Các vụ truy tố hạn chế nhấn mạnh việc đối đầu với những tội ác như vậy vẫn khó khăn như thế nào ngay cả sau nhiều thập kỷ. Những tội ác này không phải là cơ hội mà là chiến thuật vũ khí hóa để gây bất ổn xã hội và kiểm soát dân số thông qua nỗi sợ hãi và chấn thương.

Sự Tàn Phá Lặp Lại & Thực Tế Không Ngừng Nghỉ

Kịch bản khủng khiếp này đã lặp lại trên khắp các châu lục và thập kỷ. Cuộc diệt chủng Rwanda năm 1994 cung cấp một chương tàn khốc khác, nơi khoảng 500.000 phụ nữ sống sót sau nạn hiếp dâm có hệ thống được sử dụng như một vũ khí để khủng bố và thanh trừng sắc tộc. Các thủ phạm cố ý lây nhiễm virus suy giảm miễn dịch ở người cho các nạn nhân để khuếch đại đau khổ và thiệt hại lâu dài. Dữ liệu gần đây từ Bộ Y tế Rwanda năm 2023 xác nhận rằng 67% những người sống sót đã nhiễm HIV, tiết lộ một sự tàn nhẫn có tính toán mở rộng ra ngoài bạo lực trực tiếp.

Tuy nhiên, các phản ứng tư pháp quốc tế đối với những kinh hoàng này vẫn còn thiếu sót một cách thô thiển. Tòa án Hình sự Quốc tế cho Rwanda chỉ truy tố 93 vụ liên quan đến bạo lực tình dục trong số hàng trăm nghìn người sống sót. Ngày nay, cuộc xung đột của Sudan ở Darfur tiếp tục di sản này. Lực lượng dân quân Rapid Support Forces nhân bản các chiến lược Janjaweed đầu những năm 2000, vận dụng bạo lực tình dục như một vũ khí chiến tranh. Trong một bước ngoặt hiện đại đáng sợ, các báo cáo cho thấy rằng những kẻ tấn công phát trực tiếp các vụ tấn công qua Telegram, vũ khí hóa các nền tảng kỹ thuật số để gieo rắc nỗi khiếp sợ tâm lý và khuếch đại sự tàn bạo. Người đoạt giải Nobel Tiến sĩ Denis Mukwege, một bác sĩ phụ khoa đã điều trị hàng nghìn người sống sót từ Cộng hòa Dân chủ Congo, nói một cách sâu sắc: "Hiếp dâm rẻ hơn đạn và hiệu quả hơn tuyên truyền. Nó phá vỡ các thế hệ và phá hủy toàn bộ cộng đồng mà không cần bắn một viên đạn nào."

Thiết Kế Nhân Khẩu Học & Sự Phá Hủy Tàn Khốc

Các mục tiêu chiến lược đằng sau bạo lực tình dục thời chiến khác nhau tùy thuộc vào bối cảnh nhưng tuân theo các mô hình đáng nhận biết, nham hiểm. Ở Bosnia, việc thiết lập các trại hiếp dâm có hệ thống nhằm cưỡng ép làm cho phụ nữ mang thai với DNA của thủ phạm. Đây là một nỗ lực cố ý để thay đổi nhân khẩu học sắc tộc, hiệu quả sử dụng thai kỳ như một vũ khí để thay đổi thành phần sắc tộc của dân số, một quá trình sau này được gọi là "thanh trừng sắc tộc thông qua tử cung." Chiến lược diệt chủng này không chỉ nhằm giết mà còn tiêu diệt bản sắc của toàn bộ các nhóm sắc tộc thông qua sự thống trị sinh học.

Ở miền đông Congo, các động cơ mang chiều hướng kinh tế. Các nhóm vũ trang sử dụng hiếp dâm hàng loạt để làm giảm dân số các vùng giàu khoáng sản, cho phép khai thác bất hợp pháp các tài nguyên có giá trị mà không bị thách thức. Một báo cáo năm 2024 của Nhóm Chuyên gia Liên Hợp Quốc đã xác định 27 địa điểm khai thác mỏ nơi các đợt tăng bạo lực tình dục trực tiếp đi trước những thay đổi trong kiểm soát lãnh thổ, tiết lộ cách bạo lực tình dục được vũ khí hóa để thống trị tài nguyên và kiểm soát kinh tế.

Chiều hướng tiêu diệt văn hóa cũng tàn khốc không kém. Chiến dịch diệt chủng của ISIS chống lại người Yazidi bao gồm việc phá hủy có hệ thống các đền thờ sinh sản cổ xưa, một hành động được thiết kế để cắt đứt bản sắc tinh thần và văn hóa cùng với bạo lực thể chất. Nadia Murad, một người sống sót và nhà hoạt động Yazidi, giải thích rằng ISIS hiểu rằng tấn công cơ thể phụ nữ và không gian thiêng liêng đồng thời là một phương pháp tàn bạo để xóa bỏ cả di sản quá khứ và sự liên tục tương lai. Sự phá hủy phối hợp đại diện cho một nỗ lực toàn diện nhằm xóa bỏ toàn bộ các dân tộc vượt ra ngoài sự sống còn thể chất, nhắm vào ký ức văn hóa và bản sắc.

Sự Thờ Ơ Thể Chế & Kiến Trúc Của Sự Miễn Trừ Trách Nhiệm

Bất chấp các nhiệm vụ quốc tế, như Nghị quyết 1820 của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc từ năm 2008, ghi nhãn rõ ràng hiếp dâm thời chiến là mối đe dọa đối với hòa bình và an ninh toàn cầu, phản ứng của cộng đồng quốc tế vẫn không đầy đủ và không nhất quán. Các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc, vốn nên bảo vệ dân thường dễ bị tổn thương, đã liên tục thất bại trong nhiệm vụ này. Ví dụ, ở Cộng hòa Trung Phi và Nam Sudan, các lính gìn giữ hòa bình đóng quân gần các căn cứ đã thất bại trong việc can thiệp khi các dân quân hiếp dâm phụ nữ. Luật sư nhân quyền Nam Sudan James Lual kể lại các trường hợp ở Bentiu nơi các lính gìn giữ hòa bình vẫn không hoạt động trong khi các vụ tấn công xảy ra chỉ dưới một kilomet từ vị trí của họ. Những người sống sót tìm kiếm sự bảo vệ bị từ chối do 'thiếu bằng chứng,' một lời nói thường xuyên làm tăng thêm chấn thương và từ chối công lý.

Các thỏa thuận miễn trừ thẩm quyền tiếp tục che chắn các lính gìn giữ hòa bình khỏi truy tố, với 138 cáo buộc được đưa ra kể từ năm 2020 dẫn đến không có vụ truy tố nào. Sự miễn trừ này nuôi dưỡng một môi trường miễn trừ trách nhiệm khuyến khích các thủ phạm trong và ngoài các cấu trúc quân sự chính thức.

Tòa án Hình sự Quốc tế, được thành lập đặc biệt để truy tố các tội ác như bạo lực tình dục thời chiến, chỉ phân bổ 4% ngân sách của mình để điều tra những vụ án này. Khoảng cách tài nguyên rõ rệt này khiến các vụ án bạo lực tình dục bị hạ thấp ưu tiên. Fatou Bensouda, cựu công tố viên ICC, giải thích rằng những vụ án này đòi hỏi các điều tra viên chuyên biệt được đào tạo về các phương pháp có thông tin chấn thương, xử lý bằng chứng an toàn, và phỏng vấn nhạy cảm với người sống sót, những tài nguyên bị thiếu kinh phí mãn tính. Do đó, ít hơn 5% các vụ án liên quan đến bạo lực tình dục đạt được bản án. Thậm chí còn đáng báo động hơn, chỉ có 12% các vụ án điều tra trách nhiệm chỉ huy, cho phép các nhà lãnh đạo quân sự cấp cao như Tướng Mohamed Hamdan Dagalo của Sudan trốn tránh trách nhiệm trong khi chỉ các thủ phạm cấp thấp thỉnh thoảng phải đối mặt với cáo buộc.

Đoàn Kết Người Sống Sót & Sự Lật Đổ Hệ Thống

Trong khoảng trống công lý quốc tế này, các mạng lưới người sống sót đã trở thành những lực lượng quan trọng thúc đẩy bồi thường và công lý vượt ra ngoài các tòa án truyền thống. Các tổ chức như Quỹ Mukwege và Mạng lưới Người sống sót Toàn cầu SEMA ủng hộ bồi thường toàn diện giải quyết nhu cầu tức thì của người sống sót, chăm sóc sức khỏe, trao quyền kinh tế, và hỗ trợ tâm lý xã hội, đồng thời theo đuổi trách nhiệm giải trình lâu dài. Sự ủng hộ của họ đã đạt được thành công mang tính bước ngoặt ở Nigeria năm 2024, nơi một luật mới trao quyền đất đai cho phụ nữ sống sót sau sự giam cầm của Boko Haram, cho phép độc lập kinh tế và tái hòa nhập cộng đồng.

Đồng thời, các mạng lưới người sống sót phơi bày sự đồng lõa của doanh nghiệp trong bạo lực tình dục liên quan đến xung đột. Các công ty công nghệ như Palantir đã phải đối mặt với sự chỉ trích ngày càng tăng sau các tiết lộ rằng công nghệ nhận dạng khuôn mặt của họ bán cho quân đội Myanmar đã được sử dụng để xác định phụ nữ Rohingya cho hiếp dâm có mục tiêu trong chiến dịch thanh trừng sắc tộc năm 2017. Các ngành công nghiệp khai thác cũng bị liên lụy. Global Witness đã ghi lại rằng các mỏ dầu của ExxonMobil ở Nam Sudan đã trở thành điểm nóng cho bạo lực tình dục, với các dân quân tư nhân tấn công phụ nữ gần cơ sở hạ tầng đường ống. Nhà hoạt động địa phương Nyachangkuoth Rambang lên án việc ưu tiên an ninh tài nguyên hơn an toàn phụ nữ, nổi bật cách lợi ích kinh tế thúc đẩy bạo lực.

Những Nguy Hiểm Tư Pháp & Hành Trình Yếu Ớt Của Công Lý

Phản ứng của hệ thống tư pháp quốc tế đối với bạo lực tình dục thời chiến thường giống như một buổi biểu diễn sân khấu hơn là một cơ chế trách nhiệm giải trình hiệu quả. Các phiên tòa tại Tòa án Hình sự Quốc tế tốn khoảng 2,3 triệu đô la mỗi phiên nhưng dẫn đến ít hơn 5% bản án cho các tội ác bạo lực tình dục. Các rào cản đối với công lý là sâu sắc.

Thu thập bằng chứng đối mặt với những thách thức gần như không thể. Công tố viên Ukraine Iryna Venediktova tiết lộ cách lực lượng Nga được báo cáo đã ban hành 'lệnh phá thai' để loại bỏ bằng chứng về thai kỳ do hiếp dâm, cố ý cản trở điều tra. Các phòng thí nghiệm pháp y ở The Hague bị quá tải với tồn đọng kéo dài đến ba năm, trì hoãn phân tích các bộ dụng cụ hiếp dâm từ các vùng xung đột như Syria và Myanmar. Trong những sự chậm trễ này, nhân chứng thường di dời, ký ức mờ nhạt, và ưu tiên chính trị thay đổi.

Các yêu cầu pháp lý, như chứng minh bạo lực tình dục là một phần của các cuộc tấn công rộng rãi hoặc có hệ thống chống lại dân thường theo Quy chế Rome, nâng cao các rào cản bằng chứng mà luật sư bào chữa khai thác. Họ tuyên bố các sự cố cô lập bởi binh lính bất hảo, khiến việc chứng minh trách nhiệm chỉ huy trở nên khó khăn. Đe dọa nhân chứng tràn lan. Ở Congo và Kosovo, các nhân chứng đã bị đe dọa, tấn công, hoặc giết chết sau khi làm chứng. Một cựu điều tra viên ICC kể lại cách ba nhân chứng chính bị sát hại ở North Kivu, dẫn đến sự sụp đổ vụ án. Bạo lực như vậy gửi một thông điệp lạnh gáy đến những người sống sót đang cân nhắc làm chứng.

Các tòa án quốc gia cung cấp ít cứu trợ. Các tòa án quân sự thường bảo vệ người của mình, trong khi các tòa án dân sự thiếu thẩm quyền đối với lực lượng vũ trang. Thành kiến văn hóa tồn tại trong các quy trình tư pháp trên toàn thế giới. Luật sư Congo Justine Masika Bihamba báo cáo các thẩm phán thường xuyên thẩm vấn những người sống sót sau hiếp dâm về quần áo hoặc lịch sử tình dục của họ, những câu hỏi không bao giờ được hỏi với nạn nhân cướp, điều này tái tạo chấn thương cho người sống sót và làm suy yếu độ tin cậy của họ. Các tòa án quốc tế vẫn do nam giới thống trị và thường bỏ qua các thủ tục nhạy cảm với chấn thương, buộc người sống sót phải sống lại chấn thương mà không có sự hỗ trợ đầy đủ.

Chân Trời Chữa Lành & Chân Trời Nhân Đạo

Trước bối cảnh ảm đạm này, các mô hình công lý lấy người sống sót làm trung tâm sáng tạo nổi lên như những ngọn hải đăng hy vọng. Ukraine đã tiên phong một cách tiếp cận toàn diện tích hợp chăm sóc y tế và tâm lý tức thì với thu thập bằng chứng pháp y trong các phòng khám di động. Tiến sĩ Olena Kovalenko nhấn mạnh nguyên tắc tự chủ của người sống sót, nói rằng người sống sót không bao giờ bị áp lực nộp đơn khiếu nại nhưng được cung cấp lựa chọn theo đuổi công lý khi sẵn sàng. Cách tiếp cận này đã dẫn đến việc bảo tồn chưa từng có bằng chứng bạo lực tình dục thời chiến, với 73% các vụ án hiện được ghi lại kỹ thuật số bằng các công cụ video được phát triển bởi WITNESS, một tổ chức nhân quyền chuyên về bằng chứng video.

Những tiến bộ công nghệ cũng bảo vệ người sống sót trong các thủ tục pháp lý. Nền tảng Virtue của Ukraine sử dụng biến dạng giọng nói và lời khai avatar để che chắn người sống sót khỏi đối đầu trực tiếp với thủ phạm tại tòa, giảm tái tạo chấn thương. Một người sống sót từ Kherson đã làm chứng bằng hệ thống này và mô tả nó là khó khăn nhưng trao quyền.

Các nhà hoạt động Syria sử dụng công nghệ blockchain để đánh dấu thời gian tài liệu về bạo lực tình dục trên mạng Ethereum, tạo ra bằng chứng bất biến chống lại sự can thiệp hoặc phá hủy của chế độ. Thẩm quyền Đặc biệt cho Hòa bình của Colombia cung cấp một mô hình công lý thay thế, ưu tiên lời khai nạn nhân và bồi thường hơn án phạt trừng phạt. Các thủ phạm thú tội đầy đủ và bồi thường có thể nhận được án phạt giảm hoặc ân xá. Mô hình công lý phục hồi này đã mang lại hơn 1.200 phụ nữ sống sót nhận được đất nông nghiệp theo Luật Nạn nhân 2023 của Colombia, cắt giảm tỷ lệ nghèo đói trong số người sống sót 40%, thể hiện sức mạnh biến đổi của bồi thường vật chất.

Phục hồi văn hóa là một khía cạnh quan trọng khác của công lý lấy người sống sót làm trung tâm. Ở Iraq, phụ nữ Yazidi đang xây dựng lại các đền thờ bị ISIS phá hủy để lấy lại di sản tinh thần của họ. Các Dự án Ký ức của Đức tài trợ tranh tường của các nghệ sĩ Yazidi để bảo tồn lời khai và chống lại sự xóa bỏ. Nghệ sĩ và người sống sót Yazidi Hanan Ibrahim nói rằng tạo ra nghệ thuật là một cách để đảm bảo câu chuyện của họ sống sót, chiến đấu chống lại những nỗ lực xóa bỏ lịch sử của họ.

Sự Đồng Lõa Của Doanh Nghiệp & Nhà Nước: Những Kẻ Tạo Điều Kiện Cho Tội Ác

Đằng sau hậu trường, các tập đoàn đa quốc gia và các tác nhân nhà nước tạo điều kiện cho sự tồn tại của bạo lực tình dục liên quan đến xung đột thông qua tài nguyên, công nghệ, và bảo vệ chính trị. Việc bán công nghệ nhận dạng khuôn mặt của Palantir cho quân đội Myanmar là một ví dụ rõ ràng. Bất chấp việc biết về những vi phạm nhân quyền tàn bạo của chế độ, công ty đã tiếp tục hợp đồng, đặt ra những câu hỏi đạo đức sâu sắc về trách nhiệm doanh nghiệp trong các vùng xung đột.

Tương tự, các công ty dầu mỏ và khai thác hoạt động trong các khu vực bất ổn thường ký hợp đồng với dân quân địa phương cho 'an ninh,' hiệu quả tạo điều kiện cho hiếp dâm và các hành vi lạm dụng khác. Hoạt động của ExxonMobil ở Nam Sudan đã liên tục được liên kết với các điểm nóng bạo lực tình dục. Human Rights Watch báo cáo rằng các giao thức an ninh doanh nghiệp thất bại trong việc ngăn chặn hoặc phản ứng đầy đủ với những hành vi lạm dụng như vậy, ưu tiên lợi nhuận hơn bảo vệ.

Các quốc gia thường xuyên che chắn thủ phạm thông qua luật ân xá, điều khoản miễn trừ cho lính gìn giữ hòa bình, và liên minh chính trị. Ở Sudan, Tướng Mohamed Hamdan Dagalo, người đứng đầu dân quân Rapid Support Forces, vẫn không thể chạm tới về mặt chính trị bất chấp các tội ác bạo lực tình dục được ghi lại dưới quyền chỉ huy của ông, minh họa thách thức truy tố các thủ phạm cấp cao đan xen với quyền lực quốc gia.

Suy Nghĩ Kết Luận: Lời Kêu Gọi Hành Động

Việc vũ khí hóa bạo lực tình dục trong xung đột là một chiến lược cố ý, đa mặt với hậu quả tàn khốc về thể chất, tâm lý, nhân khẩu học, văn hóa, và kinh tế. Bất chấp luật pháp và thể chế quốc tế được thiết kế để chống lại những tội ác này, những thất bại hệ thống, thiếu hụt tài nguyên, can thiệp chính trị, và thành kiến văn hóa đã dẫn đến sự miễn trừ trách nhiệm gần như hoàn toàn cho các thủ phạm.

ĐIỂM CHÍNH

• Bạo lực tình dục thời chiến là một vũ khí có chủ ý với các mục tiêu thể chất, nhân khẩu học, kinh tế và văn hóa.

• Các thể chế quốc tế, bao gồm LHQ và ICC, chỉ truy tố ít hơn 5% các vụ án do hạn chế tài nguyên và chính trị.

• Các mạng lưới người sống sót và mô hình công lý sáng tạo kết hợp bồi thường, chăm sóc sức khỏe và phục hồi văn hóa mang lại những lựa chọn thay thế đầy hy vọng.

• Sự đồng lõa của doanh nghiệp và miễn trừ của nhà nước làm suy yếu trách nhiệm giải trình và duy trì bạo lực.

• Đổi mới công nghệ, chăm sóc có thông tin chấn thương và công lý phục hồi có thể cải thiện kết quả cho người sống sót và thu thập bằng chứng.