Planlı Katliam & Çatışmanın Zorluğu

Savaş bölgelerinde cinsel şiddet, çatışmanın talihsiz bir sonucu değil, toplulukları terörize etmek, sosyal bağları koparmak ve askeri hedeflere ulaşmak için sistematik olarak kullanılan bir stratejidir. 1990’ların Bosna’da etnik temizlik kampanyalarında yaklaşık 50.000 kadının sistematik tecavüze maruz kaldığı tahmin edilmektedir. Sırp güçleri, kadınları aylarca hapsederek topluca taciz ettikleri özel tecavüz kampları kurarak bu planlı zulmü kurumsallaştırdılar. Dr. Amina Hadzic, eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi için topladığı ifadelerde, komutanların psikolojik ve fiziksel yıkıcı etkiyi maksimize edecek şekilde tesisler planladığını belirtmektedir. Amaç açıktı: hedef alınan etnik grupları cinsel şiddetle sindirerek yok etmek. Bosna savaşı sırasında sadece 60 fail yargılandı; bu da bu suçlara hesap verebilirliğin ne kadar eksik olduğunu göstermektedir.

Tekrarlanan Yıkım & Acı Gerçekler

Bu korkunç plan, kıtalar ve on yıllar boyunca tekrarlandı. 1994 Ruanda soykırımında yaklaşık 500.000 kadın sistematik tecavüzle karşılaştı. Failler, HIV bulaştırarak uzun vadeli zarar verme amacı güttü. Ruanda Sağlık Bakanlığı verilerine göre 2023’te hayatta kalanların %67’si HIV ile enfekte oldu — bu planlı zalimliğin gün yüzüne çıkan kanıtıdır. Uluslararası mahkemeler yetersiz kaldı: Ruanda’da sadece 93 cinsel şiddet davası açıldı. Sudan’ın Darfur bölgesinde ise Rapid Support Forces milisleri, Janjaweed taktiklerini yeniden uyguluyor; tecavüzü savaş silahı olarak kullanıyorlar. Telegram üzerinden saldırıların canlı yayınlanması, dijital platformların psikolojik terör için nasıl istismar edildiğini gösteriyor. Nobel ödüllü Dr. Denis Mukwege, milyonlarca hayatta kalanla çalışan Congolu bir jinekolog, “Tecavüz mermiden daha ucuz ve propagandadan daha etkili. Nesilleri parçalar, toplulukları tek kurşun atmadan yok eder.” demektedir.

Demografik Tasarımlar & Yıkıcı Yıkımlar

Çatışma sırasında cinsel şiddetin amaçları farklılık gösterse de ortak ve karanlık bir amacı vardır:

• Bosna: Sistematik tecavüz kampları, failin DNA’sını zorla gebe bırakmak ve etnik yapıyı değiştirmek üzere “rahimde etnik temizlik” uygulamasıydı.

• Doğu Kongo: Silahlı gruplar, maden bölgelerini ele geçirmek için toplu tecavüz kullanıyor. 2024 BM uzman raporu, 27 maden yakınında cinsel şiddet artışının bölge değişimlerine işaret ettiğini belirliyor.

• IŞİD’in Ezidi katliamı: Antik doğurganlık mabetleri tahrip edildi. Ezidi aktivist Nadia Murad, “Kadınların bedenine ve kutsal mekanlarına yapılan saldırı, hem geçmişi hem geleceği silmeyi hedefliyor.” diyor.

Kurumsal Duyarsızlık & Pişmanlıksızlık Mimarisi

BM Güvenlik Konseyi’nin 2008 tarihli 1820 sayılı kararı, savaş zamanı tecavüzü küresel barış ve güvenlik için tehdit olarak tanısa da uygulama yetersiz kaldı. Barışı koruma misyonları, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Güney Sudan’da milislerin tecavüzlerine müdahale edemedi. Sudanlı insan hakları avukatı James Lual, Bentiu’da saldırılar gerçekleşirken askerlerin hiçbir müdahale yapmadığını aktarıyor. 2020’den bu yana 138 barışı koruma görevlisi hakkında suçlama yapılmasına rağmen hiçbir dava açılmadı — bu durum, faillerin kamu güçlerine yaslandığını gösteriyor.

Uluslararası Ceza Mahkemesi, savaş zamanı tecavüz davalarına bütçesinin sadece %4’ünü ayırıyor. Fatou Bensouda, bu vakaların özel eğitim, güvenli delil yönetimi ve travma odaklı mülakat gerektirdiğini ama kaynak eksikliğinden dolayı yargılamaların yetersiz kaldığını belirtiyor. Sadece davaların %5’inden azı hükümle sonuçlanıyor, ve komuta sorumluluğunu yargılayan dava oranı sadece %12 — Sudan’daki General Dagalo gibi üst düzey failler cezasız kalıyor.

Hayatta Kalanların Dayanışması & Sistemik Altüst Oluş

Uluslararası adalet boşluğunda, hayatta kalanların oluşturduğu ağlar tazminat ve adalet için kritik etkinlikler sağlıyor. Mukwege Vakfı, Global Survivors Network SEMA gibi kurumlar; sağlık, ekonomik destek ve uzun vadeli hesap verebilirlik hedefiyle bütüncül adalet talep ediyor. 2024’te Nijerya’da kadınlara toprak hakları tanındı — bu, tam ekonomik bağımsızlık ve topluma yeniden entegrasyon için tarihi bir adım oldu.

Survivor ağları, şirketlerin çatışma suistimallerine karışmasını da ifşa ediyor. Myanmar ordusuna yüz tanıma teknolojisi satan Palantir, 2017 Rohingya soykırımında hedef seçme için kullanıldı. ExxonMobil’in Güney Sudan’daki petrol sahaları cinsel şiddet merkezlerine dönüştü. Yerel aktivist Nyachangkuoth Rambang, kaynak güvenliğinin kadın güvenliğinin önüne konmasını eleştiriyor.

Yargı Tehlikeleri & Adaletin Zorlu Yolculuğu

Uluslararası yargı sistemi çoğu zaman sembolik kalıyor. ICC’de bir dava yaklaşık 2,3 milyon dolara mal oluyor ama hüküm oranı %5’in altında. Delil toplama süreçleri neredeyse imkânsız; Ukrayna’da eğitilmiş savcı Iryna Venediktova, Rus güçlerinin gebeliklere yönelik ‘kürtaj emirleri’ verdiğini belirtiyor. Lahey’deki adli laboratuvarlarda inceleme süreci üç yıl gecikmeli çalışıyor ki bu süreçte tanıklar kayboluyor veya siyasetin öncelikleri değişiyor.

Savunma avukatları, olayın tekil sayıldığını iddia ederek sistematik saldırı barizliğini çürütmeye çalışıyor. Kongo ve Kosova’da tanıklar tehdit ediliyor, öldürülüyor. Eski bir ICC müfettişi, Kuzey Kivu’da üç kritik tanığın öldürülmesiyle davaların çökertildiğini aktarıyor. Bu durum, hayatta kalanlar için tanıklık korkusunu büyütüyor.

Ulusal mahkemelerde de yetersizlik var. Askeri mahkemeler genelde koruyor; sivil mahkemeler askeri konulara bakamıyor. Demokratik Kongo Cumhuriyeti avukatı Justine Masika Bihamba’ya göre yargıçlar, tecavüz mağdurlarına kıyafeti ya da cinsel geçmişi hakkında sorular sorarak yeniden travmatize ediyor ve güvenilirliklerini yok sayıyorlar.

Şifa Ufukları & İnsani Yeniden Doğuş

Kötü tabloya karşı, yenilikçi hayatta kalan-odaklı adalet modelleri yükseliyor:

• Ukrayna: Mobil kliniklerle tıbbi bakım, psikolojik destek ve adli delil toplama bir arada yürütülüyor. Dr. Olena Kovalenko, hayatta kalanların şikayet için baskı hissetmediğini, hazır olduklarında adalet sistemine başvurduklarını vurguluyor. WITNESS ile birlikte vakaların %73’ü dijital olarak belgelendi.

• Platform: Virtue adlı uygulama, ses boğma ve avatar kullanımıyla tanık koruması sağlıyor. Kerson’dan bir mağdur, “Zor ama güçlendirici” diyor.

• Suriye: Aktivistler, Ethereum’da blockchain kullanarak belge zaman damgası oluşturuyor — sahteciliğe karşı direnci güçlendiriyor.

• Kolombiya: Özel Barış Mahkemesi, itiraf ve tazminata dayalı, restoratif bir model. 2023’te 1.200’den fazla kadın hayatta kalana toprak verildi, yoksulluk oranı %40 düştü.

• Irak ve Almanya: Ezidi kadınlar mabetleri yeniden inşa ediyor; Almanya, anmalar için sanat projeleri finanse ediyor. Ezidi sanatçı Hanan Ibrahim, “Sanat ile hikâyelerimizi yaşatıyoruz.” diyor.

Kurumsal ve Devlet Suç Ortaklığı

Çok uluslu şirketler ve devletler, suistimalin devam etmesine katkıda bulunuyor:

• Palantir: Myanmar’a teknoloji satmaya devam etti, insan hakları ihlallerini bildiği hâlde.

• Petrol ve madencilik şirketleri: Güney Sudan’daki ExxonMobil örneğinde görüldüğü gibi ‘güvenlik’ adı altında cinsel şiddeti destekliyor.

• Devletler: Sudan’daki General Dagalo gibi yüksek komuta seviyesinde liderleri himaye ediyor. Barışı koruma ve siyasi bağışıklık yasaları, yargıyı engelliyor.

Son Değerlendirme: Bir Eylem Çağrısı

Çatışmalarda cinsel şiddetin silah olarak kullanılması stratejik, çok boyutlu ve insanlık dışı sonuçlar doğurur. Uluslararası hukuk ve kurumlar var olsa da mekanizmalar yetersizdir. Hayatta kalanlar hem şiddetin travması hem de sistematik ihmal ve damgalanmanın ağırlığını taşıyor.

Ancak hayatta kalanların direnci adalet sahasını değiştiriyor. Yerel örgütlenme, tazminat, adli teknolojiler ve kültürel yeniden inşa yeni yollar açıyor. Bu yaklaşımlar adaletin hayatta kalana saygılı, travma bilinçli ve sistem değişimini hedefleyen olmasını gerekli kılıyor.

Uluslararası aktörler cinsel şiddet soruşturmalarına finansman artırmalı, barışı koruma bağışıklığını kaldırmalı, kurumsal hesap verebilirliği sağlamalı ve survivor ağlarına destek vermelidir. Aksi hâlde savaş zamanı cinsel şiddet neredeyse cezasız kalmaya devam edecektir.

Temel Noktalar:

• Savaş zamanında cinsel şiddet, fiziksel, demografik, ekonomik ve kültürel hedefler için kasti kullanılan bir silahtır.

• BM ve ICC gibi uluslararası kurumlar, kaynak ve siyasi kısıtlamalar nedeniyle vakaların %5’inden azını yargılayabiliyor.

• Survivor ağları ve tazminata dayalı yenilikçi adalet modelleri ümit vaat ediyor.

• Devlet ve şirketlerin suç ortaklığı hesap verebilirliği engelliyor ve şiddeti uzatıyor.

• Teknolojik yenilikler, travma odaklı bakım ve restoratif adalet, delil toplama ve hayatta kalanlar için destek açısından olumlu ilerleme sunabilir.